Законнасць, дарэчы, здаецца, самы звыклы для беларускага вуха элемент вяршэнства права. Законнасць — гэта пра тое, што законы павінны быць законнымі, то бок адпавядаць нейкай іерархіі нарматыўных актаў, а нарматыўныя акты павінны выконвацца тымі, каго яны датычацца. Але на гэтым падабенства агульнапрызнаных канцэптаў з беларускай мадэллю скончваецца.
Законнасць — гэта, па-першае, выкананне законаў усімі ў дзяржаве — і грамадзянамі, і чыноўнікамі, і суддзямі, і прэзідэнтамі
Законнасць — гэта таксама аб тым, што працэдура прыняцця законаў павінна быць законнай, то бок яны прымаюцца выбраным парламентам ў адпаведнасці з уведзенай працэдурай.
Прававая вызначанасць — гэта ўвогуле базавая ўласцівасць права. Прававая вызначанасць абазначае, што права ў адпаведных умовах будзе ўжывацца прадказальна і зразумела для ўсіх. І кожны ведае, што пасля такіх дзеянняў будзе такі вынік, а пасля другіх дзеянняў — іншы. Гэта накшталт існавання ўнутранай логікі і сэнсу права. Без прававой вызначанасці нават не магчыма казаць аб існаванні прававой сістэмы — хутчэй гэта будзе нейкая мадэль кіравання бягучымі загадамі і сітуацыйнымі дзеяннямі.
Прававая вызначанасць накладае на дзяржаву абавязак прадказальна прымаць законы, публікаваць іх, зразумела фармуляваць правілы
Асабістае патрабанне - не ўстанаўліваць правілы, якія мяняюць наступствы тых дзеянняў, якія ўжо зроблены. Дарэчы, гэтыя патрабаванні датычацца таксама і судовых рашэнняў - менавіта з пункту гледжання прававой вызначаннасці судовыя акты павінны быць даступныя ўсім.
Забарона на свавольства азначае, што дзяржава і дзяржаўныя органы могуць дзейнічаць толькі ў межах дадзенай правам кампетэнцыі. Іншымі словамі, усё, што не дазволена, тое забаронена. А тое, што дазволена, павінна выконвацца. Гэта значыць, што калі ў Крымінальна-працэсуальным кодэксе напісана, што пракурор можа распачаць крымінальную справу на падставе артыкула ў сродках масавай інфармацыі, то ў яго няма суб'ектыўнага права адмовіцца ад гэтага. Калі інфармацыя ёсць і дазваляе зрабіць выснову аб злачынстве, пракурор абавязаны распачаць справу. У супрацьлегласць у адносінах да чалавека дзейнічае зусім іншы прынцып — дазволена ўсё, што не забаронена.
Захаванне правоў чалавека. Трэба разумець, што правы чалавека, хаця і моцна звязаныя з вяршэнствам права, супадаюць не цалкам, таму павага да іх выдзяляецца ў асобны прынцып.
То бок, вяршынства права - гэта аб тым, як права працуе, а правы чалавека - гэта куда грамадства рухаецца
Такім чынам пры вяршынстве права без правоў чалавека мы можам атрымаць Германію трыццатых- саракавых гадоў, у якой эфектыўна працуючае права было ўжыта для здзейснення масавых злачынстваў супраць чалавечнасці.
Недыскрымінацыя і роўнасць перад законам. Гэты прынцып крыху падобны да законнасці, але падыходзіць да роўнасці перад законам з іншага боку. Законы не павінны нейкім чынам уводзіць розныя правілы для розных груп людзей, пазбаўляць правоў альбо ўводзіць абавязкі без прававога абгрунтавання рознага стаўлення да розных людзей. Увогуле, антыдыскрымінацыя — гэта вялізная тэма, якую трэба разбіраць асобна.
Таму падпішыцеся на канал, а яшчэ праходзьце адукацыйны курс на сайце vybar.org
Як вы ўжо зразумелі, вяршэнства права — гэта асобная мадэль існавання дзяржавы, грамадства і чалавека. Калі галоўным у гэтым упарадкаванні з'яўляецца дзяржава, калі грамадства згаджаецца аддаць ёй усе пытанні існавання на адпаведнай тэрыторыі, то права ператвараецца ў інструмент кіравання грамадствам і людзьмі з боку дзяржавы. У такім выпадку асноўнае, што патрэбна дзяржаве, каб насельніцтва ведала законы, выконвала абавязкі і ведала аб сваёй адказнасці. Калі ў грамадстве вяршэнства права, то ў першую чаргу гаворка ідзе пра абмежаванне ўлады дзяржавы і падпарадкаванне дзяржавы праву. У гэтым выпадку права з'яўляецца самастойнай каштоўнасцю, належыць грамадству і дзяржава ўсяго толькі адзіны з актараў, якія кіруюцца правам.
З гэтага ўсяго вынікае асобная роля незалежнага суда пры вяршынстве права. І ў гэтым сэнс аддзялення суда ад іншых органаў улады.
Суд — гэта орган абароны і прымянення права, якое належыць зусім не дзяржаве, а грамадству
Гэта асноўная функцыя суда. Вядома, што яна ажыццяўляецца ў фармаце разгляду розных спрэчак, але першасным вынікам існавання суда з'яўляецца абарона вяршэнства права, а не проста разгляд спраў.
Суд у грамадстве з вяршэнствам права — гэта элемент вяршэнства права, ягоныя галава і рукі. Суд мае кампетэнцыю паправіць выканаўчую ўладу, калі яна нешта зрабіла не так. Суд нават мае магчымасць паправіць заканадаўчую ўладу, калі разглядае адпаведнасць закона Канстутыцыі. І калі вяршынства права абмяжоўвае ўладу дзяржавы, то суд, як элемент вяршынства права, павінен быць цалкам незалежным ад астатніх дзяржаўных органаў.
І адсюль вырастае канцэпцыя належнай прававой працэдуры як адной з самых істотных гарантый вяршэнства права і выканання правоў чалавека.
Сутнасць гэтай гарантыі заключаецца ў тым, што правы чалавека могуць быць абмежаваныя толькі ў справядлівай судовай працэдуры, а калі яны былі абмежаваны дзяржаўнымі органамі, чалавек павінен мець магчымасць абскардзіць такое абмежаванне ў справядлівай судовай працэдуры. Справядлівая працэдура азначае разгляд незалежным, кампетэнтным органам, з магчымасцю быць заслуханым, давесці сваю пазіцыю, быць прадстаўленым незалежным адвакатам, які ажыццяўляе свае функцыі без пагроз пераследу.
І трэба адзначыць, што належная прававая працэдура — гэта базавая, фундаментальная частка канцэптаў вяршынства права. Без магчымасці звароту ў незалежны кампетэнтны орган не будзе працаваць ніякая частка вяршынства права, а само права ператварыцца ў інструмент выканаўчай улады.
